Leven in vrijheid en veiligheid

Vrijheidsbeperkende maatregelen hebben een negatieve invloed op de kwaliteit van iemands leven. Ze gaan in tegen de fundamentele rechten van de mens. Vaak verzetten mensen zich, wat risico geeft. Het uitgangspunt van de Wet Zorg en Dwang is 'Nee, tenzij'. 'Onvrijwillige zorg' mag niet meer worden toegepast, tenzij er sprake is van ernstig nadeel.

Korte samenvatting Wet Zorg en Dwang (PDF)

Van dwang naar dialoog

"Ik voel me vrij omdat ik me veilig voel. Als ik weet waar ik aan toe ben, dan voel ik me vrij." (bewoner verpleeghuis)

Medewerkers zijn voortdurend bezig om goede keuzes en afwegingen te maken. Hoe kun je zorgen voor iemands vrijheid? Wanneer is het nodig om iemand te beschermen, bijvoorbeeld tegen vallen? Wat te doen als er conflicten zijn tussen bewoners onderling? Moet er een bewoner op zijn kamer blijven als een andere bewoner bang wordt?

De nieuwe wet geeft meer ruimte voor dialoog en overleg over wat vrijheid voor iemand betekent. Maar hoe voer je een goed gesprek hierover met mensen die zorgafhankelijk zijn? Hoe kom je erachter wat mensen nodig hebben om zich veilig en vrij te voelen? Hoe zorg je voor een leven in vrijheid en veiligheid?

Werken aan vrijheid en veiligheid in de praktijk

"Een dichte deur geeft me een gevoel van opgesloten zijn. Dan word ik bang."

In het project 'Zorg voor leven in Vrijheid' (samenwerking van Artemea met LOC, met subsidie van VWS) gingen we met medewerkers en cliënten in gesprek. Met cliënten over wat hun 'vrijheid' voor hen betekent. Maar ook wat het belang van 'veiligheid' daarbij is. Opvattingen over vrijheid en veiligheid blijken vaak erg verbonden te zijn en individueel bepaald. Zo is het hebben van bedhekken voor de ene persoon een vorm van vrijheidsberoving, terwijl dit voor een ander een gevoel van veiligheid geeft.

Artemea heeft via een praktijkexperiment een dialoogmethodiek ontwikkeld en getest voor cliënten en hun naasten. Onze gespreksvormen ondersteunen de zoektocht naar hoe je van vrijheidsbeperking kunt komen tot 'zorg voor leven in vrijheid'. Dat geeft nieuwe inzichten en grote verbeteringen in het leven van cliënten.

"We kunnen beter omgaan met de ruimtes die we hebben, nu we weten wat onze bewoners een gevoel van veiligheid geeft. De huiskamer hebben we anders ingericht."(zorgmedewerker)

Onze producten: wat kun je hier vinden?

De opbrengsten uit het project 'Zorg voor vrijheid en veiligheid' zijn vrijelijk beschikbaar voor de langdurige zorg. Zodat ook anderen deze dialoog kunnen voeren. Je kunt ze hier vinden en downloaden.

De Handleiding 'In gesprek over leven in vrijheid en veiligheid'

Deze handleiding geeft een praktische introductie voor het voeren van dialooggesprekken. Deze handleiding is gebaseerd op ons experiment. In zorgorganisatie Accolade hebben we werkvormen geïntroduceerd waarmee het gesprek over veiligheid en vrijheid gevoerd werd. De werkvormen zijn uitgebreid uitgetest. Zij werden ontwikkeld voor mensen met dementie en somatische zorg.

Je leest hoe je het dialooggesprek kan starten en hoe het in de praktijk te doen. Bedoeld voor zorgmedewerkers, leidinggevenden, ondersteuners van teams of cliëntondersteuners.

Dialoogmethoden: onze gespreksvormen voor cliënten, professionals en naasten

We hebben toegankelijke, aansprekende gespreksvormen gemaakt voor de dialoog over vrijheid en veiligheid.

Vrijheid en Veiligheid in Leefdomeinen: een gespreksvorm gebaseerd op de schijf van vijf, met leefdomeinen. Deze kan direct gebruikt worden in het zorgleefplan.
De Boom voor Vrijheid en Veiligheid. Dit is een creatieve werkvorm die sneller beelden oproept, over vrijheid en veiligheid.
Het Vragenspel 'Wat betekent vrijheid en veiligheid voor u?' Een set met kaarten waarop vragen staan voor cliënten. Dit vragenspel helpt om in gesprek te komen met mensen over de betekenis die vrijheid en veiligheid voor hen heeft.
Een Vragenspel 'Wat betekent vrijheid en veiligheid voor mij?' Dit vragenspel is voor bewustwording en reflectie van zorgprofessionals. Het kan door hen gebruikt worden om het gesprek met cliënten voor te bereiden.

De werkvormen zijn toe te passen in individueel gesprek en groepsgesprek met cliënten, hun naasten en zorgmedewerkers.

Een film, een kijkje vanuit deelnemers aan het praktijkexperiment

Verder hebben we als ondersteuning een film 'In gesprek over vrijheid en veiligheid'. In deze film vertellen bewoners, medewerkers, een lid van de cliëntenraad en een bestuurder over hun ervaringen met het experiment met vrijheid en veiligheid. We zien de wereld even door de ogen van twee bewoners van het verpleeghuis. Wat zij belangrijk vinden, als het gaat om hun vrijheid. De film is een goede introductie op het onderwerp. Deze is te gebruiken als je in je organisatie het onderwerp bespreekbaar wilt maken.

Proces en evaluatie

"Het doet heel veel met bewoners en medewerkers, dat ze met vrijheid en veiligheid bezig zijn." (manager)

Er is een procesbeschrijving beschikbaar: Brochure 'Vrijheid en veiligheid in beeld'. Hierin lees je hoe het experiment heeft plaatsgevonden en wat de ervaringen zijn van de mensen die betrokken werden. Inclusief 10 lessons learned, voor organisaties die zelf willen beginnen.

Workshops 'Zorg voor vrijheid en veiligheid'

De ruimte binnen de perken is net zo onbegrensd als daarbuiten. (Jules Deelder)

Welke gespreksvormen zijn er voor de dialoog over vrijheid en veiligheid?
Hoe pas je het toe? Wat pas je wanneer toe?
Hoe betrekken we familieleden en naasten hierbij?
Wat is ons plan als zorgteam?

Activerende workshops voor zorgprofessionals die het werken met vrijheid en veiligheid opnemen in hun dagelijks werk. We beginnen met het verkennen van de eigen opvattingen over vrijheid en veiligheid. Wat hebben we zelf nodig om ons vrij en veilig te voelen? Van daaruit maken we de stap naar onze cliënten. Wat zien we aan hen als het gaat om de behoefte aan vrijheid en veiligheid? In de workshop maken deelnemers kennis met de dialoogmethodiek en passen deze ter plekke toe. Na afloop weten zij hoe ze zo'n gesprek met hun eigen cliënt(en) kunnen voeren. Voor verdere informatie en ondersteuning kunt u ons bereiken via [email protected].